MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài
Lịch sử loài người đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển khác nhau, ở mỗi giai đoạn phát triển, con
người đều phải đối mặt với rất nhiều vấn đề khó khăn, phức tạp nảy sinh trong cuộc sống, do đó con
người đều có nguy cơ bị stress. Nhiều nhà nghiên cứu về stress cho rằng xã hội càng phát triển, càng hiện
đại thì nguy cơ bị stress của con người ngày càng cao, đặc biệt trong xã hội mà chúng ta đang sống ngày
nay. Với sự phát triển của thời đại công nghiệp, bên cạnh việc nó làm cho điều kiện sống của con người
ngày càng tốt hơn thì mặt khác nó lại làm phát sinh rất nhiều những hệ lụy tiêu cực, trở thành những tác
nhân gây stress cho con người nhiều hơn. Xã hội càng hiện đại, nhịp sống ngày càng khẩn trương, gấp
gáp và đặt ra yêu cầu cao hơn ở con người, như Alvin Toffler đã chỉ ra rằng những biến động xã hội
mạnh mẽ mau lẹ và liên tục là những tác nhân gây stress thời hiện đại [ 31, tr.232], tác động tâm lý của
sự biến động này gây ra tâm trạng mơ hồ và lo hãi có chiều hướng gia tăng. Khi xã hội có nhiều thay đổi,
con người phải trải nghiệm nhiều sức ép nếu bản thân không kiềm chế được thay đổi hoặc bị thay đổi áp
đặt từ bên ngoài, một khi cá nhân cảm thấy mất khả năng kiềm chế và mất khả năng đoán trước được các
sự kiện thì sẽ gây ra căng thẳng và khi những sự thay đổi diễn ra với tốc độ quá nhanh cũng sẽ làm cho
con người cảm thấy bối rối vì nó vượt quá năng lực thích ứng của bản thân [31, tr.238].
Thật vậy, trong những năm gần đây stress là một vấn đề trở nên phổ biến trong đời sống xã hội, hầu
hết mọi người đã quen thuộc với thuật ngữ stress, stress có mặt trong mọi biến cố của cuộc sống, stress
xuất hiện ở mọi nơi, mọi hoàn cảnh sống của con người…Theo thống kê của tổ chức tư vấn doanh
nghiệp Grant Thornton International có trụ sở tại Anh, mức độ stress của các chủ doanh nghiệp trên
khắp thế giới đã tăng 57% vào năm 2006 so với 39% hồi năm 2005 [70]. Một cuộc nghiên cứu khác
của các nhà xã hội học Anh nghiên cứu trên 6000 người từ 18 tuổi trở lên cho thấy có 63% phụ nữ bị
stress và 51 % nam bị stress [72]. Ngoài ra, kết quả khảo sát đánh giá stress ở Việt Nam do công ty
Hoffmann – La Roche thực hiện trong thời gian 2 tháng ( 8-10/2003) với 834 người cũng cho thấy tỷ lệ
bị stress bình quân ở nước ta là 52% [75]. Stress trong việc làm là vấn đề mà hầu hết mọi CN đều
vướng mắc không nhiều thì ít. Thống kê của hãng bảo hiểm Northwestern National Life cho thấy tới
40% CN than phiền bị stress trong công việc. Kết quả theo dõi của đại học Yale cho hay 29% CN bị
stress khá nặng vì công việc.
Các kết quả khảo sát trên cho thấy tỷ lệ người bị stress đang ngày càng gia tăng đáng kể trong xã
hội hiện nay. Stress có thể xảy ra với bất cứ ai, ở mọi lứa tuổi, mọi giới, mọi ngành nghề khác nhau,
không chỉ trên thế giới, mà ở nước ta số người bị stress cũng khá cao.
Nước ta đang trong thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa nên xã hội còn rất nhiều khó khăn phức
tạp và có nhiều vấn đề nảy sinh nên con người luôn đứng trước nguy cơ bị stress. Trong những năm
gần đây, tại TPHCM ngày càng có nhiều khu công nghiệp, khu chế xuất được thành lập đã thu hút rất
nhiều CN từ khắp mọi miền đất nước tập trung đến để làm việc trong các nhà máy, xí nghiệp, doanh
nghiệp. Có thể nói trong giai đoạn nước ta đang chú trọng phát triển công nghiệp như hiện nay thì CN
là một lực lượng lao động rất quan trọng góp phần vào việc thúc đẩy phát triển kinh tế và xã hội. Tuy
nhiên, một thực tế cho thấy rằng đời sống CN đang còn gặp rất nhiều khó khăn, thiếu thốn cả về vật
chất lẫn tinh thần bởi đa số họ là những người xuất thân từ nông dân, trình độ văn hóa không cao, và
chủ yếu là dân nhập cư phải sống xa gia đình, xa quê hương, đời sống kinh tế thấp …,chính những khó
khăn thiếu thốn ấy lại càng làm cho CN có nguy cơ bị stress cao hơn, họ không chỉ có nguy có bị stress
trong công việc mà cả những áp lực, thách thức, khó khăn do cuộc sống thời đại hiện nay mang lại
cũng rất dễ làm cho CN bị stress. Một khi bị stress và không biết cách ứng phó thì stress sẽ ảnh hưởng
rất nhiều đến hiệu quả lao động của CN và sẽ gây thiệt hại lớn cho nền kinh tế. Do đó, việc quan tâm
đến đời sống tinh thần của CN, đặc biệt là tình trạng stress của CN hiện nay để có những biện pháp hỗ
trợ kịp thời nhằm giúp giải tỏa stress là một việc làm rất cần thiết của mỗi doanh nghiệp nói riêng và
của xã hội nói chung.
Khi đứng trước những tác nhân gây stress nếu mỗi người được trang bị những kĩ năng ứng phó và
giải tỏa stress thì stress sẽ không phải là mối đe dọa to lớn nhưng ngược lại nếu không có sự hiểu biết
về stress, không có đủ khả năng để tự mình ứng phó với stress mà lại không nhận được sự hỗ trợ từ bên
ngoài thì khi đó stress sẽ là một mối đe dọa cho đời sống của mỗi người. Như đã nói, đặc điểm CN
đang làm việc tại TPHCM đa phần là có trình độ thấp, đời sống vật chất khó khăn, đời sống tin thần
thiếu thốn, việc tiếp cận thông tin còn nhiều hạn chế nên có thể nói những hiểu biết về stress và những
kĩ năng ứng phó, ngăn ngừa stress cũng ít nhiều còn hạn hẹp nên CN ắt hẳn rất cần đến sự hỗ trợ từ
phía xã hội, từ doanh nhiệp…để giúp họ đối diện, vượt qua stress một cách dễ dàng. Cho nên, việc tìm
hiểu nhu cầu của CN để có sự đáp ứng kịp thời là một việc khẩn thiết và có ý nghĩa to lớn.
Chính thực tế cho thấy stress đang ngày càng phổ biến trong xã hội nên trong những năm gần đây
đã có nhiều công trình nghiên cứu về stress ở nước ta ở nhiều lĩnh vực khác nhau, trong đó có ngành tâm
lý học. Các nhà tâm lý cũng đã bắt đầu nghiên cứu về stress trong lĩnh vực lao động, kỹ thuật, quản lý,
stress ở từng lứa tuổi. Một số đề tài luận văn cao học tâm lý học cũng đã bắt đầu nghiên cứu stress ở tuổi
trung niên, stress ở học sinh, sinh viên, stress ở người trưởng thành và một vài khóa luận tốt nghiệp đã
bước dầu nghiên cứu về stress nghề nghiệp ở CN…nhưng riêng đối với vấn đề stress nói chung ở CN và
nhu cầu của họ về sự hỗ trợ từ bên ngoài để giúp ngăn ngừa và ứng phó với stress là một vấn đề chưa
được nghiên cứu sâu ở một công trình nghiên cứu khoa học nào. Hơn thế nữa, đa phần những khách thể
nghiên cứu trong đề tài nghiên cứu chuyên ngành tâm lý học nước ta chưa chú trọng đến CN, một lực
lượng lao động khá đông và quan trọng của xã hội, cho nên việc nghiên cứu những vấn đề tâm lý trên
khách thể này là một hướng đi mới và rất cần thiết, góp phần làm phong phú thêm nội dung nghiên cứu
trong chuyên ngành tâm lý học nước ta và trên cơ sở đó mang lại những lợi ích thiết thực cho CN về mặt
đời sống tinh thần.
Với những lý do đã trình bày, người nghiên cứu quyết định thực hiện đề tài “ Vấn đề stress của
công nhân ở một số khu chế xuất, khu công nghiệp trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh” nhằm tìm hiểu thực
trạng stress của CN về mặt lý luận và thực tiễn, cũng như nhu cầu của CN về sự hỗ trợ xã hội trong
việc giải tỏa stress, qua đó thu hút sự quan tâm của các doanh nghiệp, các tổ chức xã hội đến vấn đề
stress của CN để góp phần nâng cao chất lượng đời sống tâm lý, tinh thần cho họ.
2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu một cách khái quát vấn đề stress ở CN về mặt lý luận, thực tiễn, đồng thời khảo sát
nhu cầu của CN về sự hỗ trợ xã hội trong việc ngăn ngừa và ứng phó với stress. Trên cơ sở đó đề xuất
với các doanh nghiệp và các tổ chức xã hội có những biện pháp cụ thể giúp CN ứng phó với stress và
nâng cao chất lượng cuộc sống về mặt tinh thần.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1 Khách thể nghiên cứu
400 CN đang trực tiếp làm việc tại khu chế xuất Tân Thuận, khu công nghiệp Tân Tạo, khu công
nghiệp Vĩnh Lộc trên địa bàn TPHCM
7 cán bộ quản lý trực tiếp và gần gũi CN
3.2 Đối tượng nghiên cứu
Stress ở CN, nhu cầu hỗ trợ xã hội và các giải pháp từ sự hỗ trợ xã hội trong việc giúp CN ngăn
ngừa và ứng phó với stress
4. Phạm vi nghiên cứu
Luận văn chỉ tập trung nghiên cứu stress của CN trực tiếp lao động sản xuất trong các dây chuyền
và cơ sở sản xuất
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1 Nghiên cứu cơ sở lý luận về stress nói chung và stress ở CN
5.2 Khảo sát thực trạng hiểu biết về stress của CN, mức độ stress, những biểu hiện stress , nguyên
nhân gây stress , cách ứng phó của CN với stress.
5.3 Khảo sát nhu cầu của CN về sự hỗ trợ xã hội trong việc giúp họ ứng phó với stress
5.4 Đề xuất những biện pháp từ sự hỗ trợ xã hội để giảm stress cho CN
6 . Giả thuyết nghiên cứu
6.1 Đa số CN đang làm việc ở các khu chế xuất, khu công nghiệp tại TPHCM chưa có hiểu biết đầy
đủ về stress và họ bị stress biểu hiện ở các mức độ khác nhau, tập trung ở mức độ thỉnh thoảng bị
stress. Có nhiều nguyên nhân gây ra stress, trong đó những yếu tố về đời sống vật chất, tình cảm, công
việc ảnh hưởng nhiều tới mức độ stress của CN. Stress tác động tiêu cực đến hiệu quả lao động và đời
sống của CN thể hiện qua những biểu hiện khi bị stress. Mặc dù CN đã có một số cách thức cụ thể để
ứng phó với stress nhưng họ vẫn có nhu cầu rất lớn về sự hỗ trợ xã hội để giúp ngăn ngừa và ứng phó
với stress.
6.2 Có sự khác biệt giữa các nhóm khách thể về mức độ của stress, sự hiểu biết về stress .
7 . Phương pháp nghiên cứu
7.1 Phương pháp nghiên cứu lý luận
Phân tích và tổng hợp tài liệu để xây dựng cơ sở lý luận của đề tài gồm các vấn đề liên quan đến
stress nói chung và stress ở CN
7.2 Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
– Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi
– Phương pháp phỏng vấn
– Phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình ( case study)
– Phương pháp xử lý toán thống kê bằng phần mềm SPSS: tần số, trung bình, kiểm nghiệm Anova,
kiểm nghiệm T….
8 . Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
8.1 Ý nghĩa khoa học
Khái quát và hệ thống hóa những lý luận về stress dưới góc độ tâm lý học nói chung và stress ở
CN nói riêng. Góp phần làm phong phú thêm nội dung nghiên cứu của chuyên ngành tâm lý học bằng
việc mở rộng nghiên cứu các vấn đề tâm lý, cụ thể là stress trên khách thể nghiên cứu là CN – một lực
lượng lao động quan trọng trong xã hội nhưng vẫn chưa được nhiều người quan tâm nghiên cứu.
8.2 Ý nghĩa thực tiễn
Luận văn cung cấp những kết quả thực tế những hiểu biết của CN về stress, thực trạng stress ở
CN, những nguyên nhân và ảnh hưởng của stress đến hiệu quả lao động và chất lượng cuộc sống của
CN, một số cách CN thường sử dụng để ứng phó với stress và hiệu quả của các biện pháp đó. Ngoài ra
còn giúp chúng ta thấy được nhu cầu hiện nay của CN về sự trợ giúp xã hội trong việc giúp ngăn ngừa
và ứng phó với stress một cách hiệu quả.
Từ những kết quả nghiên cứu trên, các nhà quản lý doanh nghiệp, các tổ chức xã hội như công
đoàn, trung tâm hỗ trợ thanh niên CN, quỹ hỗ trợ CN sẽ nắm bắt được thực trạng stress hiện nay của
CN và nhu cầu cần được hỗ trợ của CN thế nào để có những biện pháp hỗ trợ cụ thể nhằm ngăn ngừa
và giảm thiểu tình trạng stress cho CN về lâu dài, việc làm này một mặt thể hiện sự quan tâm của
doanh nghiệp, của đoàn thể xã hội đến CN, mặt khác làm cho hiệu quả kinh tế không ngừng được nâng
cao vì khi CN được quan tâm đến sức khỏe và cải thiện tình trạng stress kịp thời thì họ mới chuyên tâm
lao động, không để stress ảnh hưởng đến công việc.
Bên cạnh đó, kết quả của luận văn cũng cung cấp những số liệu cần thiết làm cơ sở cho các nhà
tâm lý học đề xuất xây dựng và đưa vào hoạt động mô hình tham vấn stress cho CN trực tiếp tại các
doanh nghiệp trong các khu công nghiệp, khu chế xuất ở TPHCM, đây sẽ là một cơ hội việc làm rất
tiềm năng cho những người tốt nghiệp ngành tâm lý học hiện nay.